Gnr. 13 Flisnes

Matrikkelgarden Flisnes ligg mellom Emblemsvågen og Eikenosvågen. Det er nok neset som har gjeve garden namn, men det er også mogleg at namnet opphaveleg vart nytta kun på Flisholmen, like ved. Holmen kan nemleg ha heitt «Flisa» tidlegare, og har samanheng med det gammalnorske ordet «flis» i tydinga spon, men heilt sikker er ein ikkje. Slike namn er ikkje uvanlege på holmar og skjær i landet vårt, så det kan derfor vere hald i ei slik namnetolking.

Med dagens auge låg garden noko avsides til. Skikkeleg veg var der heller ikkje før 1928. Den første ridevegen gjennom bygda, frå 1809, gjekk frå Ystebøen og opp til Eikenosa, før den svinga ned til Eikenosøygarden. Vegen passerte ikkje Flisneset eller Hatleholen, som i våre dagar. Men ein skal ikkje gløyme at den viktigaste ferdselsåra i uminnelege tider har vore fjorden, og ikkje landevegen. Brukarane i bygda var stort sett motstandarar av den første vegen frå Blindheim til Magerholm, fordi den gjekk på tvers av dei råsene som emblemsbygdarane såg nytte i, som gardsvegen mellom tunet og naustet. At Postvegen skulle byggast og haldast åpen heile året av bygdefolket sjølv, samt tene embetsfolket og embetspost, hjalp ikkje akkurat på motstanden. Sjøvegen langs Storfjorden var gratis og farbar for alle med båt. Utfordringa på Flisnes var fjordstykket kring garden, som ein i lang tid har kalla «Flisfjorden». Her møtes Hjørundfjorden og Storfjorden. Resultatet er uberekneleg vêr, med fare for at det raskt bles opp. I eldre tid var dette ei stor utfordring for småbåtane, som folk flest nytta utover fjorden. Dei var gjerne søkklasta med ved, og andre varer, som skulle byttast inn i det mest naudsynte ein ikkje produserte sjølve. Andre frakta dyr til og frå beite, eller leigde båsar og fôring i vinterhalvåret. Desse var ille ute om det plutseleg blåste opp. Ein har ikkje tal på kor mange som har kollsegla og fått seg ei våt grav her. Sjølv postbøndene fekk ordre om å føre postbåten andre vegar enn forbi Flisneset. Folk langt utanfor vår eigen region, over store delar av landet, visste om desse farene.

I ein periode vart Emblemsbygdarane omtala som «Innaumnesingar», i tydinga «dei som bur innanfor Flisneset». Dette vart også namnet på lagsboka til Emblem Frilynde Ungdomslag, som vart starta opp i 1904. Gardsfolket på Flisneset var alltid særs merksame på lydar frå fjorden når det var styggevér. Brukarane her har utført mang ein redningsdåd. Det var ei utfordring at nausta måtte byggast på ein trygg stad lenger inn i Vågane, på vestsida av neset. Dermed tok det tid å komme seg dit, før ein måtte ro ut Vågane til Flisfjorden. Vi veit heller ikkje av noko storbåtnaust, så dei hadde nok berre færingen å hjelpe seg med. Særleg om vinteren var tida knapp og Anna Jensine Ødegård(1), som vart fødd 1874 i Rasmusgarden på bruksnummer 2, kunne fortelje at der i hennar barndom knapt gjekk ein vinter utan at nokon omkom ved Flisneset. Ein snakka visst ei tid om å bygge naust for ein større båt på sørsida, men det vart aldri noko av. Behovet vart nemleg redusert etter kvart som båtane vart større og tryggare. Alminneleg ferdsele med små færingar minka også når bilvegen i nyare tid tok over for fjorden. Der vart sett opp ei fyrlykt på pynten av neset i 1921.

Del av utskiftingskartet for innmarka til Flisnes 1937. Kjelde: Jordskifterettens digitale kartarkiv.

Eit gammalt sagn fortel at Flisnes ein gong hadde seter søraust for Østremsvatnet på Emblemsfjellet. Det kan høyrast litt merkeleg ut at dei skulle ha stølshusa sine saman med Akslen og Østremsreiten, på gamlesetra til desse bruka. Den heitte «Urastølen» og låg der Huldrestølen ligg i dag, kring ei hytte som er bygd på murane til høleselet. Flisnes har derimot hatt eigarar som også har ått den minste parten av garden Emblem, så ein kan dermed undre seg over om det heller var snakk om ei seter som skal ha lagt ved Austølsvatnet, nær Geitnausa. Der skal i alle fall Eikenosa ha hatt si seter, saman med Emblem og Eikenosvåg tidlegare. Dei gamle namna på vatna, i området mellom Langevatnet og Blindheim si fjellutmark, har nemleg vorte blanda saman på nyare kart. Fleire vatn har fått nye namn av Ålesund kommune. Austølvatnet heitte eigentleg Høgstølsvatnet etter setra «Høgstølen», som låg på sørsida av dette vatnet. Det vert fortalt at den vart fråflytta for huldra vart så plagsom. Det enda med at Emblem og Emblemsvågen flytta sela sine ned i Emblemsdalen, like vest for dagens demning ved Langevatnet. Andre gardar lot vere å oppretta ny seter. Soleis var det først i 1900 at Eikenosa og Eikenosvågen fekk seter att på Emblemsfjellet. Brukarane på Flisnes har derimot vore så heldige å ha nok fôr nede i bygda. Dei hadde til og med nok til å ta på seg vinterforing av dyr frå Hjørundfjorden. Dyra skulle hentast 17. mai, uansett vêr. Om våren og hausten beita dyra på innmarka, medan dei om sommaren var i utmarka, like utanfor innmarksgjerdet. Dei vart også mjølka der, om det var fint vêr, eller heimtekne for mjølking når det var ruskevêr. Dei hadde derfor ingen utfordringar med at dyra måtte førast gjennom tuna til andre gardar. I 1890-åra vart utmarka utskifta, slik at der vart eit samanhengande område frå innmarka til utmarka ovanfor bygdevegen. Då hadde vegen blitt lagd om frå den gamle ridevegen, langs «Hegrevegane», mellom Ystebøen og Eikenosa, og erstatta av enkel køyreveg nord om Langhaugen. Vegen vart seinare lagt sør for Langhaugen, og vert i dag kalla «Langrabben», der den framleis ligg ovanfor Laader Berg sin fabrikk. Den fortsatte rett over tomta, som Spilka Industrier a/s seinare bygde seg fabrikk på. Dagens hovudveg frå 1960-talet er soleis den fjerde vegen som går gjennom Emblemsbygda i dette området. I forbindelse med evakuering av gull og pengar frå Norges Bank si avdeling i Ålesund 1940, køyrde ein av dei tunglasta bilane seg fast i teleløysinga her. Det var ein hemmeleg operasjon, der verdiane skulle flyttast til det nye hvelvet hos Stranda Sparebank, i frykt for bombing av byen. Med mykje slit fekk dei bilane på vegen att, og kunne fortsette innover mot ferga på Magerholm. På denne tida var det framleis vanleg at lensmannen stengde grusvegar når telen gjekk på våren.

Flisnes har vorte radikalt endra sidan 1970-talet. Dei gamle torvmyrene og heimeutmarka er i dag store byggefelt, med Emblemsbygdas einaste matbutikkar og eit område til industriformål, som strekk seg langs Langrabben. Delar av desse tomtene tilhøyrde gardane på Flisnes. Køyrer ein videre mot gardstuna, så endrar landskapet seg dramatisk. Med eitt står ein på slåttemark, med litt spredt nyare bebyggelse ikring. Delar av ytre Flisnes er nemleg eit verna område tiltenkt landbruk og kulturlandskap. Her finn ein også gravhaugar. Kontrasten til byggefeltet mot hovudvegen er altså stor. Ein kan med eitt forstå kvifor dei tidlegare brukarane valde å sette opp husa sine nettopp her. Der er fritt syn innover bygda, og utover fjorden, der er dels på berggrunn som gjev ekstra jordvarme og ly til tandre vekstar. Her er framleis gardsdrift med gammalnorsk villsau, som held markane i hevd, både i Hansgarden og på naboeigendommane.

EIGARAR

I begynnelsen av 1600-talet var Flisnes del av «Margreta-prebendet». Seinare var det dei samme eigarane som på den minste gardparten av matrikkelgarden Emblem, altså Noregs statthaldar og greve Hannibal Schested, før eigeluten vart del av Giskegodset. Amtmann Liljenskjold, Chr. Sæd og amtmann Hagerup vart dei neste, før Flisnes fekk andre eigarar enn Emblem igjen. 1758 kjøpte Ivar Høegh Flisnes, og 1771 kjøpte Ingebrigt Nørve garden på ein auksjon etter Høegh. Ivar døydde 1805, og overlot Flines til dottera Marie Stuvitz. Ho selde gardane til brukarane etter kort tid. Sjå meir om eigarane under kvart gardsbruk.